گرم شدن محیط موجب ایجاد انبساط در ماده می‌شود. انبساط یک پدیده فیزیکی است که تمامی مواد و اجسام را شامل می‌شود. بنابراین چیزی خارج از این قاعده نیست. در این شرایط اگر مواد جامد در کنار یکدیگر قرار بگیرند و فضای کافی برای انبساط نداشته باشند، دچار ترک و تخریب می‌شوند. مصالح ساختمان‌سازی هم هنگام گرم شدن هوا یا افزایش رطوبت، دچار انبساط می‌شوند. در ساختمان‌سازی برای جلوگیری از تخریب ناشی از انبساط، از درز انبساط استفاده می‌کنند. درز انبساط چیست؟ کاربرد آن چیست؟ محل استفاده از آن کجاست؟ با ما همراه باشید تا پاسخ این سوالات را بررسی کنیم.

درز انبساط چیست؟

درز انبساط یک تکنیک در ساختمان سازی است. در این تکنیک برای جلوگیری تخریب ناشی از انبساط، فضای آزادی بین اجزای سازه در نظر گرفته می‌شود. درز انبساط از انتقال بار ساختمان در طول و مساحتی خارج از حد مجاز  یا ساختمان قدیمی به سازه جدید که در مجاورت آن ایجاد شده و یا انتقال بار از بلوک‌های مجاور به هم ممانعت می‌کند. این درز، وظیفه ایجاد فضای کافی برای انبساط بتن ، فولاد و دیگر مصالح هنگام گرم شدن هوا را به عهده دارد. وجود درز انبساط موجب می‌شود که فشار ناشی از انبساط بتن یا فولاد در اجزای  سازه به دیگر عضوها اعمال نشود. به عبارت دیگر از این رو تعبیه این درز برای سلامت سازه در برابر انبساط مصالح بسیار ضروری است.

محل و اندازه درز انبساط:

محل دقیقی برای تعبیه درز انبساط وجود ندارد. در حقیقت این ویژگی‌های یک سازه هست که موجب انتخاب مکانی مناسب برای درز انبساط می‌شود. تعیین اندازه این درز هم به صورت مستقیم به ویژگی‌های سازه بستگی دارد. پس برای تعیین محل و اندازه این درز، یک سری معیارهایی وجود دارد. همچنین نیاز است تعیین محل دقیق و اندازه درز انبساط از روی نقشه و با محاسبات دقیق و با هماهنگی مهندس معمار پروژه انجام شود. در ادامه بعضی از معیارهای تعیین محل دقیق و اندازه درز انبساط را بررسی می‌کنیم:

ارتفاع ساختمان:

تعداد طبقات یا همان ارتفاع ساختمان، یکی از عواملی است که در تعیین محل و اندازه درز انبساط نقش مهمی ایفا می‌کند. با توجه به مصالحی که برای مقاومت ساختمان‌های بلند استفاده می‌شود، وجود درز انبساط در ساختمان‌های بلند بسیار ضروری است. به عبارت دیگر اگر ارتفاع یک ساختمان بیش از ۵۰ متر باشد، نمی‌توان از تعبیه درز انبساط صرفنظر نموده یا آن را بسیار کوچک در نظر گرفت.

متراژ زمین:

عامل تعیین کننده دیگر برای مکان و موقعیت درز انبساط متراژ سطح اشغال بنا است. هر چه متراژ یک بنا در سطح بیشتر باشد، استفاده از درز انبساط ضروری‌تر می‌شود. چرا که مصالح مورد استفاده در زیر سازی ساختمان حجم بیشتری خواهند داشت. در این صورت میزان انبساط این مصالح هم بیشتر خواهد بود. معمولاً بصورت جنرال تعبیه درز انبساط در سازه در طولهای ۳۰ الی ۵۰ متر صورت میگیرد . بدینصورت که اگر طول یک ساختمان ۱۰۰ متر باشد متناسب با نوع اسکلت سازه و شرایط آب و هوایی آن یک تا دو درز انبساط در سازه مورد نظر در نظر گرفته می شود. 

نوع مصالح:

هر ماده‌ای بر حسب دما، جرم و مواد تشکیل دهنده، به اندازه‌ مشخصی می‌تواند منقبض و منبسط شود. از آنجایی که در ساختمان‌سازی مواد بکار رفته در ساختمان‌ها با یکدیگر متفاوت است، بنابراین نسبت به یکدیگر به فضای مانور متفاوتی احتیاج خواهند داشت. پس یکی از فاکتورهایی که باید برای تعیین اندازه درز انبساط در نظر بگیریم، مصالح مصرفی در ساختمان هستند. همچنین مصالح مصرفی در قسمت‌های مختلف ساختمان، مشخص می‌کنند که در کدام نقطه از ساختمان به وجود درز انبساط احتیاج است.

آب و هوای منطقه:

بررسی آب و هوای منطقه، بیشتر برای تعیین اندازه درز انبساط انجام می‌شود. تغییرات آب و هوایی هستند که موجب انقباض و انبساط مصالح ساختمانی می‌شوند. در حقیقت اگر بدانید که هوا تا چه اندازه گرم و تا چه اندازه سرد می‌شود، می‌توانید میزان دقیق انقباض و انبساط ماده را به دست آورید و به صورت دقیق تعیین کنید که چه میزان فضا برای درز انبساط مناسب است.

مهم‌ترین اصول در طراحی درز انبساط:

برای انجام هر کاری لازم است اصول آن را رعایت کنید؛ در صورت رعایت این اصول، می‌توانید بیشترین بهره را از کار خود ببرید. طراحی و ساخت درز انبساط هم نیازمند رعایت اصول و نکاتی است. اگر درز انبساط ساختمان به صورت غیراستاندارد ساخته شود، مشکلات زیادی ایجاد می‌کند. برای مثال نشت آب نشانه‌ای از عایق کاری نامناسب در درز انبساط است. نشت آب می‌تواند موجب خرابی و کاهش استحکام دیوارها شود. ورود حشرات از این درز هم از عایق‌کاری نامناسب درز انبساط خبر می‌دهد.
با در نظر گرفتن تمامی شرایط، یک سری اصول کلی برای طراحی درز انبساط ساختمان وجود دارد. این اصول عبارتند از:
عایق‌بندی خوب برای جلوگیری از نشت آب و ورود حشرات
در نظر گرفتن معیارهای موثر در طراحی درز انبساط پیش از شروع طراحی
عدم استفاده از مصالح سخت و غیر انعطاف پذیر در قسمت‌های درز انبساط
عدم استفاده از بتن برای پر کردن درز انبساط ساختمان
مقاوم بودن پوشش خارجی درز انبساط در برابر عواملی چون حرارت، رطوبت و فشار

نکات مهم هنگام نصب درز انبساط:

پس از طراحی و اجرای درز انبساط، زمان نصب آن فرا می‌رسد. به هنگام نصب درز انبساط، نکات مهمی وجود دارد که باید به آن‌ها توجه شود. در صورت عدم رعایت این نکات احتمال دارد مشکلاتی برای ساختمان به وجود بیاید. به عنوان اولین نکته، شما باید از ترکیبات مناسب برای پر کردن درز انبساط استفاده کنید. استفاده از مواد نامناسب موجب ایجاد ترک‌های مشکل ساز می‌شود. در قدم بعدی شما نباید ترک‎های ریز و کوچکی که در هنگام نصب درز به وجود می‌آیند را نادیده بگیرید؛ با گذشت زمان و فرسایش ساختمان این ترک‌ها بزرگ‌تر خواهند شد و برای ساختمان مشکلاتی به وجود می‌آورند. همچنین باید انقباض‌های درزهای انبساطی را پیش‌بینی کنید و از همان ابتدا راه‌حلی برای آن داشته باشید.

مواد مناسب برای پرکردن درز انبساط:

موادی که برای پر کردن درز انبساط استفاده می‌شوند، باید خاصیت و قابلیت ارتجاعی داشته باشند. این مواد باید در حالی که فضای درز انبساط را پر می‌کنند، هنگام انبساط مصالح آسیبی نبینند و فضای انبساط را اشغال نکنند. انتخاب مواد پرکننده درز انبساط باید با توجه به برخی معیارها انجام شود. شرایط محیطی و میزان فشاری که از سوی مصالح ساختمان به درز انبساط وارد می‌شود، از مهم‌ترین معیارهای انتخاب مواد مناسب هستند. برای پرکردن درز انبساط برخی از ساختمان‌های جدید، از فوم، پلاستوفوم و یونولیت استفاده می‌شود؛ اما همچنان رایج‌ترین ماده برای پرکردن این درزها، فیلر است.
فیلرها موادی انعطاف‌پذیر هستند که اصولا از موادی مانند الیاف گیاهی، چوب پنبه، برخی از ترکیبات آسفالت، لاستیک و... ساخته می‌شوند. اولین مزیت استفاده از فیلر طول عمر بالای آن است. همچنین فیلرها به دلیل اینکه به درزهای ساختمان نمی‌چسبند هم مواد مناسبی برای پرکردن درز انبساط محسوب می‌شوند.

کلام پایانی درباره درز انبساط ساختمان:

در این مقاله پاسخ سوال «درز انبساط ساختمان چیست؟» بررسی شد. به صورت کلی درز انبساط برای جلوگیری از تخریب ساختمان‌ها هنگام انبساط مصالح بسیار ضروری است. در واقع این درزها فضای مورد نیاز انبساط مصالح ساختمان را فراهم می‌کنند تا از وارد شدن فشار ناشی از این انبساط به اجزای دیگر ساختمان جلوگیری کنند. طراحی و استفاده از درز انبساط در ساخت ساختمان، می‌تواند موجب کاهش خسارات زیادی شود. البته برای جلوگیری از خسارات لازم است نصب درز انبساط به صورت اصولی انجام شود. در غیر این صورت وجود این درز به خودی خود خسارات بیشتری وارد خواهد کرد.